Powiat Głogowski dawniej

Powiat Głogowski dawniej

Teren dzisiejszego powiatu głogowskiego był od pradziejów jednym z głównych skupisk osadniczych na Śląsku. Zawdzięcza to występowaniu żyznych gleb w pasie nadodrzańskim i na przedpolu Wzgórz Dalkowskich. Odra, jako życiodajna arteria, oraz znajdujący się na niej bród, przez który kierował się ważny szlak handlowy, stały się we wczesnym średniowieczu czynnikami o kapitalnym znaczeniu dla rozwoju dużego ośrodka osadniczego, jakim stał się Głogów. Wymieniony już w r. 1010, jako jeden z kluczowych grodów w monarchii piastowskiej, a od r. 1253 miasto na prawie magdeburskim, Głogów odegrał z kolei determinującą rolę w kształtowaniu się, rozwoju i charakterze osadnictwa wiejskiego w okolicy. Od schyłku XIII w. Głogów był ośrodkiem tzw. weichbildu, czyli okręgu prawa miejskiego. Ta wczesna forma powiatu, zwana też w literaturze dystryktem) była sądową i gospodarczą wspólnotą miasta z okolicznymi wsiami, opartą na dominacji miasta ale też, poprzez wzajemność świadczeń, na symbiozie*.

*Weichbild. Nazwa, w znaczeniach prawo miejskie i obszar jego występowania, pojawiła się po raz pierwszy w źródłach śląskich w 1280 r. (w znaczeniu okręgu ziemskiego przynależnego do miasta – w 1302 r.). Słowo to oznaczało również okręg prawa niemieckiego, utworzony przez wsie związane gospodarczo, prawnie i administracyjnie z miastem, stanowiącym jego ośrodek. Miasto posiadało targ dla tych wsi i sąd prawa niemieckiego (rozpatrywał on pod przewodnictwem wójta apelacje od wiejskich sądów ławniczych i wydawał dla nich pouczenia). Weichbild pełnił różnorakie, powiększające się w średniowieczu, funkcje. Z biegiem czasu stał się także podstawową jednostką terytorialnej organizacji szlachty. Reasumując: weichbildy były od schyłku XIII w. do r. 1742 podstawowymi jednostkami podziału terytorialnego, w zakresie podziałów małych, w ramach księstw. Możemy je uznać za wczesną formę powiatów

Weichbild głogowski należał do utworzonego w połowie XIII w. księstwa głogowskiego, którego stołecznym miastem był Głogów. Po okresie samodzielności, w latach 1329-1331 księstwo popadło w zależność lenną od królów czeskich, a jego część stała się ich własnością dziedziczną. Od r. 1488 (formalnie – od 1508 r.) stało się ono księstwem dziedzicznym Korony Czeskiej (która od 1526 r. była częścią składową Cesarstwa Habsburgów).

Księstwo głogowskie po osiągnięciu w latach 1306–1312 swojej największej powierzchni (około 39 000 km kw.), systematycznie kurczyło się; szybko odpadła od niego część wielkopolska, w r. 1413 - część żagańska (formalnie), w 1482 - krośnieńska. Po tej dacie obejmowało ono 10 weichbildów. W 1510 r. było ich 7 (weichbildy sławski i bytomski włączone zostały do głogowskiego), po 1638 r. zlikwidowany został weichbild polkowicki. Utrata statusu miasta weichbildowego, często również praw miejskich, następowała w wyniku upadku gospodarczego, bądź na skutek nadania miasta we władanie feudałowi. Te ostatnie miejscowości stawały się miastami prywatnymi, podczas gdy miasta weichbildowe określane były jako “miasta królewskie”). Wśród weichbildów zdecydowanie największy był głogowski (1329 km kw.) .

W czasach nowożytnych powierzchnia księstwa głogowskiego wynosiła 4560 km kw. Szacuje się, że w drugiej połowie XVI w. zamieszkiwało je około 137 tys. mieszkańców (30 osób na 1 km kw.). Dwieście lat później było ich około 20 % więcej.

We wczesnym okresie istnienia księstwa głogowskiego zwierzchnictwo terytorialne nad nim należało bezpośrednio do księcia. Książęta sprawowali władzę osobiście oraz przy pomocy i za pośrednictwem określonych urzędów i zgromadzeń. W początkach XIV w. najważniejszego urzędnika książęcego - palatyna - zastąpił starosta ziemski. Jego decyzje nabierały mocy po zatwierdzeniu przez księcia. W skali weichbildu najważniejszymi urzędnikami książęcymi byli starostowie weichbildowi.

Rola starosty ziemskiego uległa wzmocnieniu po trwałym przekształceniu księstwa głogowskiego w dziedziczne terytorium korony czeskiej (1508 r.; odtąd księciem głogowskim był król czeski). Starosta był de facto królewskim namiestnikiem. Miał on oczywiście do dyspozycji urzędników. Aparat ten rozrastał się (nosił następnie nazwę Königliches Amt der Glogauischen Landeshauptmannschaft). Jego pomocniczym organem była kancelaria (kontynuowała ona tradycję kancelarii książęcej), z kanclerzem na czele. Starostwo księstwa stawało się urzędem kolegialnym. Na jego określenie używa się w języku polskim zwykle terminu rejencja.

Społeczeństwo stanowe księstwa (stany: mieszczaństwo, szlachta, duchowieństwo) posiadało własne organy (reprezentacje), które występowały wobec władzy monarszej oraz uczestniczyły w rozwijających się od drugiej połowy XV w. reprezentacjach ogólnośląskich. Najważniejszym z nich było zgromadzenie stanów, zwane później sejmikami
.
Reprezentacje stanowe organizowały się również na poziomie terytorialnym weichbildu. Były to przede wszystkim deputacje (Landesälteste), czyli rada seniorów. Posiadała ona bardzo odległa w czasie tradycję. Deputacje zajmowały się głównie stanowym sądownictwem i skarbowością. Na zgromadzeniach (Weichbildtage) rozpatrywano sprawy, które miały zostać przedłożone sejmikowi. Na początku XVII w. obok seniorów wprowadzono specjalnego przedstawiciela weichbildu, zatwierdzanego przez starostę (przez co jego funkcja nabierała charakteru “urzędowego”). Można więc mówić o zalążkach administracji państwowej na szczeblu powiatu.

Ustrój polityczny księstwa głogowskiego przetrwał do 1742 r. Wraz z podbojem Śląska, król pruski zlikwidował, a w części zmodyfikował system urzędów księstwa. Dotyczyło to również zgromadzeń stanowych. Ich kontynuacją w powołanych wówczas powiatach (Kreise) były jedynie sejmiki (Kreistage).Sam Głogów był w latach 1741 - 1808 stolicą jednego z dwóch departamentów kameralnych na Śląsku (następnie siedzibę władz zachodniej części Śląska przeniesiono do Legnicy). W okresie pruskim granice ziemskiego powiatu głogowskiego zmieniały się, m.in. powiat przejściowo nie obejmował Bytomia Odrzańskiego. Z obszaru powiatu ziemskiego w 1920 r. został wyłączony Głogów, ustanowiony powiatem miejskim. W 1932 r. powiat ziemski został powiększony, m. in. o miasta Bytom Odrzański i Sławę. Jego obszar wynosił odtąd 1243,5 km kw., dzielił się na 11 gmin wiejskich i 3 miasta (Bytom O., Polkowice, Sława). Ludność przekraczała liczbę 60 tysięcy.

Gminy Powiatu

Link do strony Gminy Jerzmanowa Link do strony Gminy Pęcław Link do strony Gminy Kotla Link do strony Gminy Żukowice Link do strony Urzędu Miasta Głogów Link do strony Gminy Głogów