Dolina Odry

Dolina Odry

Równoleżnikowa Pradolina Głogowska jest północno - zachodnią częścią długiego na 170 km i podmokłego Obniżenia Głogowsko – Milickiego. Jest ona wielką depresją końcową, powstałą z czoła lądolodu. W dnie pradoliny płynące wody wyryły terasy, na których położony jest Głogów i inne miejscowości. Na południowy wschód od Głogowa, tam gdzie dzisiejsza rzeka Rudna powtarza istniejący jeszcze w średniowieczu przebieg koryta Odry, dolina rozszerza się tworząc Równinę Grębocicką. Odra i jej brzegi zachowały miejscami naturalny krajobraz, na który składają się starorzecza, wyspy, piaszczyste łachy i roślinność łęgowa. Przyległe terasy, pokryte żyznymi madami, zajęte są przez łąki i pola.

1. Część wschodnia

Na wschód od Głogowa Pradolina Odry rozszerza się na Równinę Grębocicką. Płynąca środkiem tego obszaru rzeka Czarna i jej przedłużenie - Kanał Południowy - powtarzają istniejący jeszcze w średniowieczu bieg Odry. Ona sama płynie dziś ówczesnym korytem Baryczy. Płaskie, urodzajne i podmokłe tereny w widłach tych rzek, zwane są tradycyjnie „Czarnym Zakątkiem” (nazwa wywodzi się od zalegających tam ciężkich mad). Żyzne ziemie pokrywają również obramowaną Wzgórzami Dalkowskimi Równinę Grębocicką. Brak w tych okolicach większych połaci lasów; nad Odrą zachowały się relikty borów bagiennych i łęgów. Odra, mimo regulacji obwałowań - systematycznie podejmowanych od r. 1874 - zachowuje jeszcze w dużym stopniu swój dawny obraz brzegów, w którym zaznaczają się zakola, starorzecza i piaszczyste łachy. Jest nadal rzeką kapryśną, o czym zaświadcza dobitnie katastrofalna powódź w r. 1997. Fauna i flora brzegów Odry jest znacznie bogatsza od przyległych terenów. Wzdłuż rzeki prowadzi szlak corocznych wędrówek ptaków, oprócz tego są tu liczne siedliska ptaków wodnych. Pas nadrzeczny od Borka do Leszkowic ustanowiony został [w 1986 r.] obszarem przyrody chronionej.

W sąsiedztwie wału i dawnych łęgów położone są przysiółki: Borków, Golkowice i Mileszyn. Te ustronne miejsca, chętnie odwiedzane przez wędkarzy, mogą również służyć rekreacji. Podobne walory ma okolica Wietszyc. Ta wieś, podobnie jak pobliskie Kotowice i Leszkowice wywodzą się ze średniowiecznych osad rycerskich. Leszkowice usadowiły się przy - dziś nieczynnej - przeprawie odrzańskiej. Na przełomie XIX i XX w., właściciel tutejszego majątku zbudował rozległy system nawadniający z zespołem śluz i kanałów, którego pozostałości możemy do dziś oglądać. W parku przypałacowym rośnie 6 dębów - pomników przyrody. Z Leszkowic warto wybrać się do grodziska wczesnośredniowiecznego. Położone 2 km na płd. - wschód od wsi, przy Kanale Południowym, jest doskonale czytelne w płaskim i odkrytym terenie (wygodne dojście drogą prowadzącą obok starej przepompowni - elektrowni do dawnego folwarku Dębinki i kawałek ścieżką). W tej okolicy szczególnie interesując jest stroma i zalesiona skarpa ograniczająca starorzecze między Trzęsowem i Orskiem. Na jej terenie, [porosłym buczyną i poprzecinanym wąwozami] utworzono w 1993 roku rezerwat przyrody „Skarpa Storczyków“. Chroni się w nim jedno z trzech w Polsce stanowisk storczyka kruszczyka połabskiego, rzadkie gatunki innych roślin i grzybów oraz najstarszy drzewostan w lasach byłego województwa legnickiego. Rezerwat możemy zwiedzać, korzystając (wyłącznie) z oznakowanej ścieżki przyrodniczej. W [pobliskiej] Piersnej znajduje się cenny kościół Nawiedzenia Matki Boskiej. Zbudowany w XV w., spalony w 1635 roku i odbudowany w 21 lat później, zachował jednak gotyckie formy. W bogato wyposażonym wnętrzu* dominują barok i rokoko. Szczególnie cenna jest rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem, umieszczona w ołtarzu głównym, prawdopodobnie z końca XIV wieku. W Borku, Białołęce i Droglowicach oglądać można pałace, w kształtach jakie nadano im w XIX w. W tej ostatniej wsi, naprzeciw pałacu stoi jeszcze okazały spichlerz z końca XVIII w, w górnej części szachulcowy. Oba tamtejsze zabytki są jednak w stanie postępującej ruiny.

Na Równinie Grębocickiej warte zobaczenia są głównie stare kościoły. Kościół św. Marcina w Grębocicach prezentuje typowy późny gotyk (ok. 1500 r.); w wiejskiej redakcji. Wyposażenie jest w większości późnobarokowe. Zachowało się szereg płyt nagrobnych z XVI - XVIII w. oraz 5 płaskorzeźb z kapliczek różańcowych, które Abraham von Dyhern ustawił w l. 60. XVII w. na drodze pielgrzymkowej z Głogowa do Grodowca ( zachodniej ścianie). Kościół Podwyższenia Krzyża Św. w Szymocinie zawiera wartościowy różnostylowy wystrój, m.in duży zespół całopostaciowych płyt nagrobnych (niektóre polichromowane*), tryptyk późnogotycki* ze scenami z życia Św. Rodziny oraz 15 innych rzeźb z ok. 1500 r., jak również malowidła ścienne z r.1717. Na zewnątrz warte zauważenia są sgrafitta na elewacji południowej i ścianach kruchty. Z przełomu XV i XVI w. pochodzi kościół parafialny św. Jadwigi Śląskiej w Rzeczycy. W r. 1765 odbudowany został po pożarze i z tamtego czasu pochodzi też jego wystrój wnętrza.

2. Część zachodnia

Po minięciu Głogowa, Odra płynie południowym skrajem Pradoliny Głogowskiej. Od wysokości dawnej wsi Wróblin Głogowski rzeka podąża łagodnymi zakolami w kierunku północno-zachodnim. Po północnej stronie pradolina rozciąga się szeroko: płaski teren zajęty jest najczęściej przez pastwiska i uprawy, w pasie nadrzecznym występują liczne cieki i oczka wodne, podmokłe łąki, zarośla i reliktowe skupiska starych dębów. Taki krajobraz towarzyszy także brzegom rzeki po południowej stronie. Tam jednak dolina posiada wyraźną krawędź. Rozcinają ją potoki, spływające ze Wzgórz Dalkowskich i gubiące się w nadodrzańskich mokradłach (np. Przychowska Struga, Dobrzejówka). W kierunku południowym teren wznosi się łagodnie, a dalej kulminuje w wysokiej partii wzgórz Grzbietu Dalkowskiego.

Brzegi Odry i pas urodzajnych ziem, który rozciąga się wzdłuż Odry i na przedpolu wzgórz przyciągały od najdawniejszych czasów osadnictwo. Liczne znaleziska archeologiczne dokumentują ślady kultur pradziejowych Bogate dziedzictwo kulturowe z czasów historycznych zachowało się na omawianym terenie jedynie częściowo. Lewobrzeżny pas Odry na odcinku od Głogowa do Brzegu Głogowskiego zajmują dziś głównie tereny przemysłowe. Wśród nich dominuje potężny kompleks Huty Miedzi „Głogów”. Powstał on w latach 1967-78. Warto wiedzieć, że głogowska huta (na którą składają się cztery zakłady hutnicze), wytwarza obecnie ponad 80 % miedzi elektrolitycznej, produkowanej w KGHM „Polska Miedź” S.A. Na Wydziale Metali Szlachetnych wytwarza się srebro (8 % produkcji światowej), a także złoto.

Ekspansja przemysłu hutniczego spowodowała nie tylko przekształcenie krajobrazu, ale również, szczególnie w pierwszych dziesięcioleciach, degradację środowiska naturalnego i kulturowego. Powstała konieczność likwidacji kilku wsi. Równocześnie wokół huty utworzono strefę ochronną (1500 ha). Dzięki zrealizowaniu w ostatnich kilkunastu latach wielkiego programu inwestycji proekologicznych, huta „Głogów” jest dziś jedną z najczystszych dla środowiska hut miedzi na świecie. W zalesionej strefie, a zwłaszcza nad brzegami Odry, widoczne są procesy powrotu do równowagi biologicznej. Świadczy o tym ilość i różnorodność gatunkowa ptaków, a także np. obecność bobrów.

Wzdłuż drogi do Bytomia Odrzańskiego, w starych wsiach rozlokowanych wzdłuż krawędzi pradoliny (Brzeg, wzmiankowany w r. 1223, Czerna – w r. 1308), znajdują się dwa cenne zabytki architektury. Kościół Bożego Ciała w Brzegu Głogowskim jest jednym z najstarszych na Ziemi Głogowskiej. Mimo parokrotnej przebudowy, zachował romańskie mury nawy z I poł. XIII w., o czym zaświadcza odsłonięty fryz arkadkowy na zewnętrznej, wschodniej ścianie. Wieża pochodzi z pocz. XIV wieku. W wyposażeniu przeważają elementy renesansowe i barokowe. W bocznej kaplicy znajduje się manierystyczne epitafium ołtarzowe* starosty głogowskiego Rudolfa von Zedlitz († 1618). Wśród licznych nagrobków godne uwagi są m.in. płyty nagrobne rodziny Joachima Spechta, głogowskiego kaznodziei luterańskiego z XVI w. (na zewnętrznej ścianie wsch.). Dwór renesansowy w Czernej*, zbudowany został w l. 1558-59 przez śląskiego budowniczego Hansa Lindnera, co można odczytać na bogato zdobionym portalu w elewacji zachodniej. Jest to piękny budynek, nakryty dwoma dwuspadowymi dachami, z dekoracyjnymi szczytami. We wnętrzu znajduje się interesujący zespół neorenesansowych pieców i kominków oraz fragmenty polichromii.

Do dworu przylega park krajobrazowy z urozmaiconym drzewostanem, założony w ubiegłym stuleciu. Na wale odrzańskim - aleja pomnikowych drzew: platanów i dębów - tych ostatnich jest około 200, w wieku średnio 350 lat.

Zwiedzanie. Parafia rz.-katolicka w Brzegu Gł., tel. 831 41 2; Dwór i park w Czernej są własnością prywatną, zwiedzanie po uzgodnieniu, tel.. 831 44 56, 831 44 57.

Z wysokiej skarpy w Drogomilu rozciąga się piękny widok na Bytom Odrzański i dolinę Odry. Miasteczko, liczące 4400 mieszkańców, położone jest malowniczo na terasach odrzańskich i w sąsiedztwie Wzgórz Dalkowskich .

Gminy Powiatu

Link do strony Gminy Jerzmanowa Link do strony Gminy Pęcław Link do strony Gminy Kotla Link do strony Gminy Żukowice Link do strony Urzędu Miasta Głogów Link do strony Gminy Głogów